1. Termin przedłożenia dokumentu i procedury wymagane dla jego akceptacji oznaczają, że w tym roku napływ środków z funduszu NG EU do Polski będzie nikły. Przekłada się to na prognozy dynamiki PKB w 2021 bez istotnego wsparcia ze strony funduszy unijnych.
2. W dokumencie brakuje harmonogramu wykorzystania środków z dotacyjnej części NG EU (23,9 mld euro). Pada za to zapewnienie, że pula dotacji zostanie wykorzystana do sierpnia 2026. Chcielibyśmy wiedzieć, skąd ta akurat data. Chcielibyśmy także wiedzieć, kiedy w KPO pojawią się propozycje wykorzystania puli pożyczkowej z NG EU (34,2 mld EUR),
3. Dobrze oceniamy diagnozę wyzwań rozwojowych i celne wskazanie słabych punktów polskiej gospodarki (niska innowacyjność – 25. miejsce w Europie w roku 2020 w klasyfikacji Global Innovation Index; mała robotyzacja – 46 robotów na 10 tys. pracowników, przy średniej unijnej 114 robotów; wysoka emisyjność – 21. miejsce na świecie w emisji CO2; 36 polskich miast wśród 50 sklasyfikowanych w 2018 roku przez WHO, jako najbardziej zanieczyszczone w Europie; uzależnienie od paliw kopalnych – 70% energii z węgla; brak cyfryzacji – indeks DESI Polska 23. miejsce w UE, 50% ludności bez bazowych umiejętności cyfrowych, 11% firm z wysokim stopniem ucyfrowienia przy średniej unijnej 26%; zaległości w ochronie zdrowia – średnia długość życia 3 lata poniżej średniej unijnej; nadmierne uzależnienie od transportu drogowego z nikłą bazą elektromobilności w transporcie publicznym, na 12 tys. pojazdów transportu publicznego przypada 507 autobusów elektrycznych).
4. W tym kontekście wskaźniki celowe zawarte w KPO wydają się bardzo ambitne. I tak PKB na głowę (według PPP) ma wzrosnąć z poziomu 72% średniej unijnej do 95% w roku 2030. Prosta symulacja wskazuje, że wymagałoby to średniorocznego tempa wzrostu PKB w dekadzie lat 20-tych w wysokości 3,6% (przy prognozach WB na poziomie 2,4%); produktywność ma wzrosnąć z poziomu 38,1% średniej unijnej do 50% (co musi zakładać wzrost robotyzacji co najmniej do poziomu średniej unijnej); stopa inwestycji ma wzrosnąć z 17,1% w roku 2020 do 25% w roku 2030 (podobny wzrost zakładał SOR – w rzeczywistości odnotowaliśmy spadek); zatrudnienie BAEL w grupie czynnych zawodowo 15-64 lata ma wzrosnąć z 68,2% do 77,3%.
5. Dobrze oceniamy organizacyjny schemat dokumentu: Filary (RRFUE)→komponent KPO→reformy→inwestycje (wiązki projektów). Ten schemat jest wymuszony poprzez orientację KPO na priorytetach wskazanych przez KE. Za poważny brak uważamy, w tym kontekście, pominięcie w KPO silnie zaakcentowanego udziału samorządów w przygotowanie szczegółowych propozycji wykorzystania dotacji, a także schematu, w ramach którego odbywać się ma podział środków.
6. Naszą uwagę zwraca hasłowe potraktowanie projektów, a także ich powtarzalność (liczne odwołania do Strategii Odpowiedzialnego Rozwoju). Tytułem przykładu: w Filarze II (transformacja cyfrowa), jako inwestycje wskazany zostaje obszar „telekomunikacja”; w Filarze III (intensywny i trwały wzrost sprzyjający włączeniu społecznemu…), jako inwestycje wskazana została „mobilność bezzałogowa, bezzałogowe statki powietrzne”.
7. Poważnym problemem jest – naszym zdaniem – brak wymaganej przy ocenie dokumentu przez KE spójności z rekomendacjami z corocznych przeglądów gospodarek w ramach semestrów europejskich.
8. I tak reforma systemu budżetowego – zalecana przez KE – wymagałaby włączenia w obszar kontrolowanego sektora finansów publicznych funduszy administrowanych dziś poza budżetem państwa, bez wystarczającej kontroli parlamentarnej (PFR, BGK, liczne fundusze celowe).
9. Podwyższenie rzeczywistego wieku przechodzenia na emeryturę, wzrost uczestnictwa w rynku pracy, wymagałyby silnych bodźców ekonomicznych aktywizujących grupy nieczynne zawodowo (postulat powtarzany, ale realizowany z nikłym skutkiem przez rząd).
10. Reforma specjalnych systemów emerytalno-rentowych, zalecana przez KE, nie jest realizowana przez rząd.
11. Zapewnione skuteczne konsultacje publiczne i zaangażowanie partnerów społecznych w proces kształtowania polityki nie są realizowane przez rząd (regulamin RDS; ustawodawcze inicjatywy poselskie omijające skutecznie proces konsultacji).
12. Na rekomendację w semestrze europejskim „poprawa klimatu inwestycyjnego, w szczególności przez ochronę niezależności sądów”, rząd odpowiada w dokumencie zapisem, że „nie ma wprost powiązania pomiędzy zmianami w sądownictwie a klimatem inwestycyjnym”. Wiele badań w środowiskach biznesu wskazuje na brak pewności i stabilności instytucjonalno-prawnej, jako na jedną z głównych przyczyn inwestycyjnej wstrzemięźliwości. Postulujemy daleko idącą zmianę w tej części dokumentu.
13. Obawiamy się, że ocena realizacji zaleceń z semestrów, będąca częścią oceny KPO, nie zostanie wysoko punktowana przez KE, co może przełożyć się na ocenę całego KPO. Stąd w tej części KPO potrzebne są zmiany polegające na wyjaśnieniu przyczyn niewypełniania przez rząd zaleceń z kolejnych semestrów europejskich.
14. Dokument przewiduje powoływanie nowych funduszy oraz instytucji, przewidzianych dla realizacji zadań (np. fundusz dla rozwoju potencjału mobilności zero-emisyjnej czy instytucje doradztwa zawodowego, mobilności bezzałogowej, przemysłów kreatywnych, rozwoju kompetencji cyfrowych). Mnożenie takich bytów jest – naszym zdaniem – zbędne, należy wykorzystać istniejące mechanizmy i organizacje, podnosząc ich efektywność i jakość działania.
15. Duże infrastrukturalne projekty inwestycyjne rządu (Centralny Port Komunikacyjny, przekop Mierzei Wiślanej) z trudem spełniają kryteria projektów narzucone przez KE w 6 filarach. W naszej ocenie nie powinny więc trafić do KPO.
16. KPO, jako jedną z głównych przyczyn niewydolności systemu ochrony zdrowia wskazuje „rozproszony system zarządzania”. Taka diagnoza budzi nasze wątpliwości. Uważamy, że wykorzystanie KPO dla centralizacji zarządzania systemem ochrony zdrowia nie jest wskazane.
17. W dokumencie jest wiele odwołań do SOR z roku 2016. Tamten dokument także stawiał ambitne cele modernizacji gospodarki i usunięcia przeszkód rozwojowych. Bieżąca polityka gospodarcza wykorzystała jednak istniejące środki dla realizacji odmiennych celów (głównie transferów). W przypadku KPO taka „reorientacja” nie będzie już możliwa. Fundusze w ramach NG EU będą w gestii KE i pod jej pełną kontrolą. Stwarza to nadzieję na efektywne wykorzystanie środków, ale zarazem wysoko stawia poprzeczkę przed jakością konkretnych projektów inwestycyjnych.
18. Konieczne jest precyzyjne określenie kryteriów rozdziału środków: ich ujawnienie i przedyskutowanie czy są transparentne.